De kunst van doelbewust oefenen

“Uit onderzoek naar expertiseontwikkeling bij bijvoorbeeld topsporters, topmusici en dergelijke, blijkt dat zij een aantal dingen hetzelfde doen om expert te worden, namelijk het doelbewust oefenen van vaardigheden’, vertelt Margreet Verduijn-Meijer, onderzoeker Lectoraat Vernieuwend Onderwijs bij Saxion. “Daarbij doorlopen ze steeds dezelfde cyclus: doelen bepalen - opdelen in subdoelen - plan maken om de doelen te behalen – testen – reflectie en/of feedback – bijstellen - nog een keer testen – reflectie en/of feedback - bijstellen etc., tot het grote doel is bereikt.”

“Aankomend jaar starten we binnen het programma Havo van de Toekomst met een pilot met een vernieuwde methodiek. In deze vernieuwde methodiek worden de principes van doelbewuste oefening toegepast. We starten in september met twee leerteams. Elk leerteam kiest een thema, bijvoorbeeld formatief handelen of differentiëren. De deelnemers bepalen een gezamenlijk verbeterdoel en doorlopen in het schooljaar drie keer de cyclus zoals hierboven beschreven. Dit doen ze onder begeleiding van een coach, die inhoudelijk expert is op het thema dat gekozen is. Daardoor kan hij/zij ook echt inhoudelijk feedback geven, naast feedback over het proces.

Aan de hand van wat er al bekend is uit theorie en wetenschap onderzoeken en bespreken de docenten gezamenlijk in hun leerteam (onder leiding van de inhoudelijk expert) hoe zij hun onderwijspraktijk kunnen verbeteren. Vervolgens worden gezamenlijk bijvoorbeeld lesontwerpen ontwikkeld, waarna iedere docent deze ontwerpen uitprobeert in zijn/haar onderwijspraktijk.
Hierop krijgt een docent feedback van de collega’s van het leerteam en de expert. Deze feedback en opgedane ervaringen en inzichten worden besproken, vergeleken met wat er al bekend is en toegepast op nieuwe ontwerpen. Deze hernieuwde ontwerpen worden vervolgens ook weer getest in de praktijk.
Zo wordt aan elk leerdoel op een doelbewuste manier gewerkt, waarbij er iteratieve cycli plaatsvinden van ontwerpen – testen – feedback – bijstellen.

Deze aanpak werkt dus aan twee kanten:

docenten ontwikkelen hun vaardigheden om betere lessen te maken;
door de cyclische aanpak worden de lessen inhoudelijk ook stap voor stap verbeterd."

“Belangrijk onderdeel van de aanpak is het ‘verdiepende gesprek’, als manier om de onderzoekende mindset te ontwikkelen. De deelnemer leert onder andere kritisch te kijken naar eigen ideeën en overtuigingen. De expert heeft hier een belangrijke rol, door steeds vragen te stellen als: ‘Klopt jouw overtuiging met hoe het gaat? Wat zie je bij de leerlingen? Wat vind je hierover in de literatuur?’

Na elke bijeenkomst met het leerteam wordt er geëvalueerd hoe reflectief en onderzoekend het gesprek was. Bovendien is er na elke leercyclus een uitgebreide tussenevaluatie door coach en deelnemende docenten, wat inzicht aan hen geeft, én natuurlijk hele waardevolle input is voor het onderzoeksteam! Met deze input, en de gesprekken die ze met de deelnemers hebben aan het einde van het jaar, optimaliseren zij ook cyclisch de aanpak.

“De afgelopen jaren werkten de leerteams met ‘Groter Denken, Kleiner Doen (GDKD), als houvast in het proces van onderwijsontwikkeling. Het grote verschil tussen GDKD en deze vernieuwde methodiek met doelbewuste oefening is dat de deelnemer door doelbewuste oefening de cyclus meerdere keren per jaar doorloopt, in plaats van een keer per jaar. Door de kortere cycli en deadlines, blijft men er meer bij, ziet men meer resultaat en ervaart men meer groei.
Een belangrijk verschil is verder dat de vernieuwde methodiek direct betrekking heeft op het didactisch handelen van docenten. Het gaat daarbij om zaken die complex zijn vorm te geven. Het gaat dus om het professionaliseren in complexe didactieken die grote gunstige effecten kunnen hebben op het leren.
Ook verwachten we dat het beter werkt wanneer de docenten in het leerteam met hetzelfde thema werken. Want je leert dan samen over hetzelfde thema, je komt wellicht dezelfde dingen tegen, en je kunt elkaar daardoor beter inhoudelijke feedback geven.

Of dat echt zo uitpakt gaan we zien! Het aankomende jaar is echt de pilotfase. Samen ontdekken we of en hoe het werkt en hoe we de methodiek kunnen optimaliseren. De bedoeling is om het schooljaar daarna, 2022/2023, met meerdere leerteams te gaan werken met deze methodiek.”

Op mijn vraag of Margreet tips heeft voor de deelnemers, en voor andere professionals die in een dergelijk proces zitten, heeft ze direct antwoord. “Het vraagt echt wel wat om (samen) op een doelbewuste manier te oefenen en onderwijs te vernieuwen. De meest voor de hand liggende tip is natuurlijk dat de deelnemers daar de tijd en middelen voor krijgen. Daarnaast is het belangrijk dat leerteam een veilige plek is, zodat men feedback durft te geven aan én ontvangen van elkaar. Ook is het fijn als collega’s elkaar stimuleren, motiveren en successen vieren.

Want het is geen makkelijk proces waar je samen in zit. Je moet steeds uit jouw comfortzone: anders leer je niet! Dat sluit ook aan bij een voorwaarde waar niet iedereen zich bewust van is. Het vraagt echt commitment: de tijd ook echt benutten, actief meedoen, betrokken zijn bij elkaar. Als docent ben je in de lead van je eigen ontwikkeling. Hoe meer tijd jij besteedt aan het doelbewust oefenen, hoe beter je wordt!”